GKB week 37-2019

Tranen over de Brexit  
Harmen Jansen

Engeland drijft steeds verder van ons weg. Nog even en met een no-deal-brexit valt de deur naar de Europese Unie waarschijnlijk met een harde klap in het slot. De gevolgen zijn niet alleen economisch en wat meer hinder aan de grens. Nog voordat het zover is het al traumatisch. Zouden de Europese kerken van het vasteland het Britse volk niet publiekelijk moeten oproepen om het tij te keren?  

Op vakantie in Engeland en Wales waren we net anglofiel aan het worden. Op de dag van onze oversteek terug nam de premier die niet alleen met zijn haardos lijkt op de Amerikaanse president Trump het stokje over van mevrouw May. Ik mijmer op de boot. Wat zou het effect zijn als Europese kerkleiders samen een paginagrote advertentie in de grote Britse kranten zouden publiceren: ‘Let us stay together!’ Laten we bij elkaar blijven! Moeten op zo’n kantelpunt in onze geschiedenis de kerken zich niet luid laten horen? 
Justin Welby, de aartsbisschop van Canterbury en leider van de Anglicaanse Kerk, vindt dat Europa niet in gevaar gebracht wordt. Zijn Kerk heeft zich niet publiekelijk over de zaak uitgesproken, want dat ligt moeilijk. De bisschoppen waren persoonlijk tegen het verlaten van de EU en hebben zich individueel wel in het publieke debat gemengd. Maar een peiling wees uit dat de 66 % van de kerkleden eruit willen. Mogelijk hebben die cijfers te maken met de vergrijzing van de kerken. Jonge Britten wilden in meerderheid blijven, ouderen het omgekeerde. 

Er staat een paard bij de kerk
Het zakje spinazie in de Britse supermarkt kwam van een Nederlandse boer. Waarschijnlijk was het pas de vorige dag gesneden en verpakt. In zo’n typisch Brits oud landhuis met buiten een prachtige border en in de verte een roedel beagles, stonden we zomaar oog in oog met oud-Hollandse meesters die daar al eeuwen hingen. Zeegezichten, een schaatstafereel en zelfs de Leeuwarder Jacobijnerkerk met sneeuw op het dak. We hebben als zeevarende naties aan weerskanten van de Noordzee een lange geschiedenis met elkaar. We hebben allebei een koningshuis met Duitse oorsprong. De Britten zijn nog meer onze buren dan het land van Angela Merkel. 
Op het terrein van de kathedraal van Canterbury staat een houten paard. Het werkstuk van jonge kunstenaars is een monument voor de miljoenen omgekomen paarden tijdens de Eerste Wereldoorlog. Twee keer hebben de Britten ten koste van veel bloed het vasteland uit een vreselijke oorlog geholpen. En we delen ook de lelijke geschiedenissen van slavenhandel, een overzees koloniaal rijk en de moeite om daarmee in 1947/’48 op te houden. 

A.A. van Ruler
Vlak na de oorlog sprak de orthodox-protestantse theoloog A.A. van Ruler  de wens uit van de vorming van de Verenigde Staten van Europa, omwille van ‘het energieke zelfverweer van den christelijk-europeeschen geest’. 

Hij sprak vaak positief over ‘het gemenebest’, het gemeenschappelijk beste dat door de werking van het Evangelie in Europa tot stand gekomen was. Scheiding van kerk en staat betekent niet dat staat en politiek geen onderwerp van bezinning, debat en gebed zijn in de kerk en de theologie. En aan de vorming van de Europese Gemeenschap als eerste stap van eenwording hebben vooraanstaande christendemocraten uit verschillende landen sterk bijgedragen. Het doel is nooit alleen maar economisch geweest. Europa betekent belangrijke gemeenschappelijke waarden die gezamenlijke opdrachten zijn. Het staat in de basisformule. Europa betekent daarom niet alleen stedenbanden en gezamenlijke wetenschappelijke onderzoeksprogramma’s, het is ook gezamenlijke noodhulp, ontwikkelingssamenwerking, milieumaatregelen, sociale programma’s. En belangenverstrengeling is een belangrijk wapen tegen de uitbarsting van geweld en oorlog. Niet dat nationalisme altijd tot oorlog leidt, maar oorlogen in Europa kwamen meestal wel uit nationalisme voort. De spanningen tussen  de vier landen op de Britse eilanden nemen dan nu ook weer toe. 

‘Als het visioen ontbreekt, verwildert het volk.’ 
En de Europese Kerkenconferentie sprak zich ook al uit! In 2016. ‘De eenwording van het grootste deel van Europa in vrede en vrijheid na de Tweede Wereldoorlog en voor het eerst sinds de Middeleeuwen, is een grote historische verworvenheid.’ De niet geringe problemen waarmee Europa te kampen heeft werden ook genoemd. Migratie, te gebrekkige vormen van democratie, te stroperige besluitvormingsprocessen, klimaatcrisis, vertrouwenscrisis tussen bevolkingsgroepen en politiek. Maar dat zijn dan uitdagingen. De verklaring riep op tot ‘herbevestiging van het Europese project als bouwen aan een gemeenschap van waarden.’ 

Volkerenmaaltijd op de berg
De Bijbel reikt het visioen aan van volkeren die van alle kanten komen aanliggen aan een maaltijd op de Berg. Samen tafelen betekent een uitwisseling van goederen en diensten.  Er staat niet dat de volkeren aan één tafel nooit meer onenigheid hebben. Bij maaltijden gaat het er vaak dynamisch aan toe. Terwijl er boven de tafel stekeligheden worden uitgedeeld, wordt er onder de tafel soms voetje gevreeën of een blauwe plek geschopt. Maar juist ‘gedoe’ kan ook deel uitmaken van het creëren van duurzame relaties. Als de nood aan de man is staan juist kibbelende families vaak samen heel sterk.  
De Britten verbreken een kostbare tafelgemeenschap. De manier waarop het gaat is verschrikkelijk. Met leugens van de eigen politici, nationalistisch tromgeroffel, populistisch inspelen op onderbuikgevoelens, buitenlandse bemoeienis van Russische en Amerikaanse leiders. Een belangrijk, uniek historisch project wordt doelbewust verzwakt. Ja, Europese kerkleiders zouden samen de alarmbel wel mogen luiden. 

Ds. Harmen Jansen is predikant in Winsum-Halfambt